Zatrzymanie jest środkiem przymusu w postępowaniu karnym polegającym na krótkotrwałym pozbawieniu wolności w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania lub przeprowadzenia postępowania przygotowawczego. Aby dokonać zatrzymania organy ścigania muszą powziąć uzasadnione przypuszczenie, że dana osoba popełniła przestępstwo. Wyróżniamy dwa rodzaje zatrzymania: zatrzymanie policyjne i zatrzymanie prokuratorskie. Dla każdego z nich muszą zostać spełnione oddzielne przesłanki, aby zastosowanie zatrzymania odbyło się zgodnie z prawem i gdy przestają być one aktualne zatrzymany powinien zostać niezwłocznie zwolniony. Niedopuszczalne jest ponowne zatrzymanie osoby podejrzanej na podstawie tych samych faktów i dowodów. Dla pierwszego z nich oprócz wspomnianego wcześniej uzasadnionego przypuszczenia, że zatrzymany popełnił przestępstwo okoliczności sprawy muszą wskazywać na istnienie uzasadnionego ryzyka ucieczki, ukrycia się, zatarcia śladów przestępstwa albo też nie można ustalić tożsamości zatrzymanego. Te warunki nie muszą być jednakże spełnione w razie wystąpienia przesłanek do rozpoznania sprawy w trybie przyśpieszonym takich jak-ujęcie podejrzanego na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem. Pewne odrębności istnieją także w przypadku przestępstw z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej z osobą podejrzaną. Gdy zachodzi obawa, iż osoba podejrzana ponownie popełni takie przestępstwo policja ma prawo ją zatrzymać(zatrzymanie fakultatywne) natomiast, gdy przestępstwo zostało popełnione przy użyciu broni palnej, noża, lub innego niebezpiecznego przedmiotu policja zatrzymuje osobę podejrzaną(zatrzymanie obligatoryjne). W odróżnieniu od zatrzymania policyjnego, prokuratorskie ma jedynie zabezpieczyć dokonanie przez zatrzymanego określonej czynności procesowej i po jej zakończeniu powinien on zostać natychmiast zwolniony. Przesłankami jego zastosowania jest: istnienie uzasadnionej obawy, że podejrzany nie stawi się na wezwanie w celu przedstawienia zarzutów, ich zmiany lub uzupełnienia, poddania się badaniom i czynnościom określonym w art. 74 §2(oględziny zewnętrzne ciała, badania psychologiczne i psychiatryczne, pobranie krwi), istnienie uzasadnionej obawy, że osoba ta może w inny, bezprawny sposób utrudniać postępowanie bądź też zachodzi wobec niej potrzeba niezwłocznego zastosowania środka zapobiegawczego.
Fakt zatrzymania powinien być stwierdzony w protokole zawierającym imię i nazwisko podejrzanego, przyczynę zatrzymania i przestępstwo, o jakie podejrzewa się zatrzymanego, miejsce zatrzymania oraz co ważne- dokładne, co do minuty określenie czasu zatrzymania, od którego liczy się zagwarantowany konstytucyjnie 48-godzinny okres do zakończenia, którego zatrzymany powinien trafić do dyspozycji sądu wraz z umotywowanym wnioskiem o zastosowanie wobec niego tymczasowego aresztowania bądź też zostać zwolniony. Odpis takiego protokołu powinien zostać doręczony zatrzymanemu. Osoba zatrzymana powinna zostać poinformowana przez funkcjonariuszy o przyczynach zatrzymania i przysługujących jej prawach. Dokonujący zatrzymania nie mogą odmówić osobie zatrzymanej dostępu do pierwszej pomocy medycznej- życie i zdrowie zatrzymanego jest ważniejsze niż dobro postępowania. Obowiązkiem organu dokonującego zatrzymania jest także obowiązek wysłuchania zatrzymanego, choć ten nie musi skorzystać z tego uprawnienia zachowując milczenie. Zatrzymany ma oczywiście już na tym etapie postępowania prawo do korzystania z pomocy adwokata lub radcy prawnego i może żądać niezwłocznego nawiązania z nim kontaktu oraz do bezpośredniej rozmowy z nim, przy której jednak w wyjątkowych przypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami zatrzymujący może zastrzec, że będzie obecny. Cudzoziemiec ma ponadto prawo do skorzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim oraz do skontaktowania się z właściwym urzędem konsularnym lub przedstawicielstwem dyplomatycznym. O fakcie zatrzymania ma prawo dowiedzieć się rodzina zatrzymanego- policja jest zobowiązana niezwłocznie powiadomić o zatrzymaniu wskazaną przez zatrzymanego ,,osobę najbliższą". Istnieje możliwość podważenia zasadności, legalności lub prawidłowości czynności zatrzymania poprzez złożenie zażalenia do sądu rejonowego, właściwego ze względu na miejsce zatrzymania lub prowadzenia postępowania. Na wniosek zatrzymanego sąd doprowadza go na posiedzenie, na którym rozpoznaje zażalenie, chyba, iż uzna, że wystarczy sama obecność jego obrońcy. Gdy sąd stwierdzi, że zatrzymanie było nielegalne bądź bezzasadne wówczas zarządza natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego, zawiadamiając o tym prokuratora i organ przełożony nad organem zatrzymującym. Gdy natomiast stwierdzi jedynie nieprawidłowości w zatrzymaniu poprzestaje na samym tylko zawiadomieniu. W razie gdy czynność zatrzymania była ,,niewątpliwie niesłuszna" zatrzymany może dodatkowo dochodzić odszkodowania od Skarbu Państwa.
autorem wpisu jest Piotr Gaca student IV roku WPAiE Uniwersytetu Wrocławskiego
Przeczytaj więcej o prawie cywilnym
